Naar aanleiding van de aanhoudende problemen in de jeugdbeschermingsketen, die steeds meer zichtbaar worden door aanhoudende publicaties in de media, maar ook omdat steeds meer betrokkenen en belanghebbenden, zoals advocaten, rechters, hulpverleners en jeugdbeschermers zelf, zich gaan uitspreken over het collectief falen van met name de leidinggevenden en beleidsbepalers in de keten. Een zeer tekenend voorbeeld daarvoor was de reactie van de jeugdbeschermingsketen op de uit huis plaatsingen in de toeslagenaffaire waarin alle schuld weggelegd wordt bij de ouders. Mede om die reden herplaats ik op verzoek een blog welke ik eerder op LinkedIn geplaatst heb over het patroon van de ontkenningen van de problemen.
De jeugdbeschermingsketen (Veilig Thuis, Raad voor de Kinderbescherming, Jeugdbeschermingsinstellingen, CJG en de Rechtspraak) ligt onder vuur. Al meerdere jaren klagen ouders over de bejegening van de medewerkers en bepleiten daarmee met name hun eigen dossier. Ouders lopen daarbij steevast tegen de muur van diezelfde keten die zaken af doet als incidenten waarna de bejegening van deze ouders vaak regelrecht overgaat in intimidatie. Zelfs de Rechtspraak gaat mee in vaak tendentieuze rapporten zonder onderbouwing van de aangedragen feiten en waarheidsvinding.
In de afgelopen jaren zijn deze ouders, mede dankzij de sociale media, meer en meer met elkaar in contact gekomen. Langzaamaan is het overduidelijk geworden dat er patronen zichtbaar zijn in het handelen van de keten. Er zijn in de afgelopen jaren diverse onderzoeksrapporten verschenen (Samson, De Winter, Expertteam Ouderverstoting) en een zwartboek over Jeugdbescherming Brabant. Er zijn meerdere documentairemakers geweest die aandacht hebben geschonken aan de problemen en er zijn nog diverse documentaires in de maak. Daarnaast hebben gedegen onderzoek collectieven als bijvoorbeeld Follow the Money, Pointer, kwaliteitsmedia zoals o.a. NRC, Volkskrant, Trouw, de regionale/lokale dagbladen en meerdere (lokale) RTV-stations uitermate schokkende verhalen en reportages gebracht over de vele misstanden en de daarbij zichtbare patronen in de keten.
Deze (onderzoek)journalisten en documentairemakers zijn zich gaan verdiepen in de problemen en hebben de vele individuele dossiers met elkaar kunnen verbinden zodat zij de patronen in de keten blootgelegd konden krijgen. Hierbij wordt duidelijk dat het systeem niet functioneert maar ook dat de medewerkers niet uitgerust zijn op hun taak danwel hun taak veel te ruim nemen en sommigen zelfs stelselmatig buiten hun wettelijke kaders treden, zoals afgelopen zaterdag nog bleek in de Nieuwsuur reportage. Inmiddels worden de ervaringen van ouders en bevindingen van journalisten ruim ondersteunt door talloze advocaten, (oud) rechters, pedagogen, psychologen/psychiaters, vertrouwenspersonen, (universitaire) onderzoekers: er is een patroon zichtbaar waarbij het handelen van de keten meer schade toebrengt aan de ontwikkeling van de kinderen dan dat men wegneemt.
Maar los van deze inhoudelijke kant is er nog een ander patroon zichtbaar: die van de ontkenning. En die ontkenning is van hoog tot laag zichtbaar door de hele keten maar met name bij de bestuurders en managementlagen daar net onder. Iedereen die op dit level betrokken is bij de keten ontkent de problemen terwijl ouders en kinderen nog altijd vol ongeloof de beelden van de glasharde ontkenning van Minister Sander Dekker voor ogen hebben in het programma de Hofbar als het gaat over het niet doen aan waarheidsvinding. Maar ook bestuurders, Inspectie en de Rechtspraak ontkennen de patronen en benoemen de misstanden telkens als incident waarbij de vinger in eerste instantie standaard wordt gewezen naar ouders, advocaten en gemeenten als veroorzakers, de media is overigens in de afgelopen weken aan dit lijstje toegevoegd. De ontkenning van bijvoorbeeld persrechter Susanne Tempel, op de ervaringen van rechter Nathalie van Waterschoot, toonde onomstotelijk aan dat ook de Rechtspraak niet open staat voor het erkennen van de problemen binnen de jeugdbeschermingsketen en de rol die de rechtspraak daarin speelt. Ouders strijden te veel, advocaten spannen teveel procedures aan en gemeenten geven te weinig geld. En de ervaringen van Nathalie van Waterschoot waren niet te wijten aan de keten maar aan de bende die ouders er onderling over de rug van de kinderen van maken. Maar nergens kijkt de keten, inclusief de Rechtspraak, naar wat ze zelf beter kunnen doen en ontkennen de problemen door ze af te doen als incidenten waar om privacy redenen nooit op gereageerd kan worden en de schuld dus elders te leggen.
Het is algemeen bekend dat vele honderden, misschien wel duizenden, ouders zich wenden tot de Koning, de ministeries van Justitie & Veiligheid en VWS, de inspecties en de gemeenten, maar overal nul op het rekest krijgen. Het ministerie reageert stelselmatig niet op de vele meldingen, de IGJ en de gemeenten melden dat zij zich niet mengen in individuele zaken en verwijzen mensen terug naar klachtencommissies, alsof deze ouders dat nog niet gedaan hebben. Ook deze grote hoeveelheid meldingen bij Inspecties en ministeries worden als incident gezien en door mensen terug te sturen naar de klachtencommissie geef je ouders het gevoel alsof ze in een zwembad met krokodillen zwemmen en die aan de badmeester aan de kant vragen om ze te redden waarna ze vervolgens naar de badmeester aan de andere kant moeten zwemmen om daar dezelfde vraag nog eens te stellen. Met een horde hongerige krokodillen achter zich aan. Overigens de klachtencommissies stromen inmiddels zo over dat bijvoorbeeld bij meerdere jeugdbeschermingen en de Raad voor de Kinderbescherming klachten die dit voorjaar zijn ingediend pas medio volgend jaar inhoudelijk kunnen worden behandeld.
Maar afgelopen week werd dit patroon van ontkennen door de keten wel overduidelijk zichtbaar gemaakt door Samen Veilig Midden-Nederland. Er verscheen onlangs een artikel bij RTV Utrecht waaruit zou blijken dat er sprake zou zijn van een persoonsverwisseling tussen 2 minderjarigen waardoor de verkeerde minderjarige uit huis zou zijn geplaatst. De betreffende journalist heeft, alvorens te publiceren, de nodige journalistieke ethiek betracht door het lezen van stukken, een goed en gedegen onderzoek te doen en hoor en wederhoor toe te passen en Samen Veilig Midden-Nederland 2 jaar(!!) de tijd gegeven om te reageren. Het artikel werd na publicatie gedeeld op sociale netwerken en een storm van verontwaardiging in het publieke domein brak los met vragen in de Tweede Kamer als gevolg, met vervolgens nietszeggende antwoorden van minister Grapperhaus.
Die verontwaardiging was er ook bij Samen Veilig Midden-Nederland. Alleen ging die verontwaardiging niet over de mogelijke gemaakte fouten in de organisatie en schaamte over het eigen handelen, nee die verontwaardiging ging richting de journalist in kwestie, de boodschapper die het bericht op sociale media had geplaatst en vervolgens naar de betreffende ouder. Uit het feitenrelaas van de journalist en Samen Veilig Midden-Nederland bleek dat ondanks verzoeken van de journalist reacties summier waren en inhoudelijk zelfs uitbleven, waarna de journalist, door te publiceren, onzorgvuldigheid werd verweten en dat er geen enkele urgentie zou zijn voor publicatie. Er werd door het hoofdcommunicatie van deze gecertificeerde instelling, Jacques Happe, later aangevuld met een van de bestuurders, Paul Janssen, karaktermoord gepleegd op de journalist en de boodschapper. Maar ook de privacy van de ouder werd geschonden door redelijk openlijk te gaan praten over de juistheid van de beslissing, en daarmee dus ook over de opvoedkwaliteiten van de betrokken ouder, terwijl normaal de verdedigingslijn is dat men in het kader van de privacy niet op individuele zaken in kan gaan. In een later stadium werden zelfs alle ouders aangevallen door Jacques Happe die hun dossiers delen met de media.
Het is juist deze houding van Samen Veilig Midden-Nederland die nog meer verontwaardiging oproept bij betrokkenen. Maar hierbij wordt ook het patroon van onvermogen binnen de jeugdbeschermingsketen angstig zichtbaar. Het onvermogen om niet open te willen staan voor de vele patronen en problemen binnen de eigen keten en het stelsel. Patronen en problemen die al in meerdere gedegen rapporten, artikelen en documentaires aan het licht zijn gebracht, het onvermogen om aan zelfreflectie te doen maar bovenal de onwil om de patronen en dus de problemen aan te pakken.
De keten, onder aanvoering van Jeugdzorg Nederland, is inmiddels een forse lobby en lastercampagne begonnen tegen journalisten, advocaten en ouders omdat ze door hun handelen de sector in een kwaad daglicht zouden zetten. En dat is bijzonder zorgelijk. De jeugdbeschermingsketen, die valt onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Justitie en Veiligheid, richt zich hierbij tegen twee instituten die noodzakelijk zijn voor de democratie en de veiligheid daarin: advocatuur en vrije media. Het is de Minister van Justitie die na aanslagen op de media en advocaten telkens roept dat je “met je poten” van de mensen in deze beroepsgroepen af moet blijven. Dan moet het schaamrood op je kaken staan als de jeugdbeschermingsketen, die volledig betaald wordt vanuit overheidsgeld en grotendeels onder verantwoording valt van dit ministerie, juist hun pijlen richten op deze fundamenten van de democratie. Het maakt dat de keten zich buiten de maatschappij lijkt te willen plaatsen en een staat in de staat wil zijn. Iets wat ze feitelijk al zijn als we kijken naar de grote hoeveelheid beschikkingen die niet uitgevoerd worden en de vele besluiten die men niet toetst bij de rechtbank, zoals uit de Nieuwsuur reportage ook bleek.
Het is daarbij ook zorgelijk dat de keten een ultieme poging lijkt te doen om de media aan hun kant te krijgen door gesprekken te willen voeren over samenwerking. Ook dit was een oproep van Samen Veilig Midden-Nederland aan de journalist die eerst nog openlijk vermoord werd. Hiermee lijkt de keten de rol van de vrije media niet te (er)kennen en zelfs te willen veranderen om zo negatieve publicaties en misstanden te verhullen. De media en de advocatuur zijn geen ketenpartners en hebben ieder een eigen rol: advocaten dienen de belangen van hun cliënten te behartigen, de media dienen misstanden aan de kaak te stellen. Het is inmiddels overduidelijk dat de jeugdbeschermingsketen hier niet van gediend is en van af wil. Het is daarbij uitermate zorgelijk dat de Rechtspraak en de jeugdbeschermingsketen elkaar wel hebben gevonden als ketenpartners, immers de rechtspraak hoort de jeugdbeschermingsketen te controleren en hun handelen te toetsen, als ketenpartner ben je niet meer onafhankelijk in deze dus kan er twijfel gezaaid worden bij een onafhankelijke toetsing. Een heroverweging van de positie van de Rechtspraak is dan ook uitermate urgent.
De boodschap die de keten wil afgeven is inmiddels wel duidelijk: als gevolg van de negatieve berichten in de media, houding van advocaten en ouders is er een hoge uitstroom van personeel, een fors ziekteverzuim en nieuwe mensen niet meer gemotiveerd om in de sector werken. Maar als je met één vinger naar een ander wijst dan wijzen er nog altijd drie naar jezelf. Ga eerst na wat jezelf anders kan doen, ga eerst kijken naar de grote hoeveelheid klachten, waar ook de keten een patroon in moet kunnen herkennen. Want als een ander iets vindt van wat jij doet moet je eerst kijken waarom die ander die mening heeft in plaats van die mening zonder enig zelf onderzoek en reflectie naast je neer te leggen. Die houding getuigt van misplaatste arrogantie.
Wat voor is mij na de vele publicaties duidelijk is geworden is dat er een ontstekingslont in het kruitvat wat Jeugdbescherming heet zit. Dit lont is al een tijdje geleden aangestoken. De ontploffing kan alleen voorkomen worden als je het lont verwijdert. Maar in plaats van het lont te verwijderen proberen bestuurders, voorlichters en ministers het lont uit te blazen. Met als gevolg dat het brandende lont sneller en sneller gaat branden. Het is hiermee niet de media die straks de ontploffing veroorzaakt maar de keten zelf. De keten die zegt in het belang van de kinderen te willen handelen zet daardoor de levens en toekomst van duizenden kinderen op het spel, los van de schade die ze in de afgelopen jaren al hebben aangericht.
Hiermee wordt alleen maar meer duidelijk dat er niet alleen dossierinhoudelijk patronen waar te nemen zijn die niet kunnen maar ook dat men niet open wil staan om die problemen te erkennen. En als je niet open staat om je problemen te erkennen dan sta je ook niet open om ze op te lossen. En dan is er vaak nog maar één uitkomst: de keten zal zichzelf opblazen waarbij achteraf de schuld zal worden neergelegd bij de al eerder genoemde partijen: gemeenten, ouders, advocaten en media. Want de bestuurders en managers in de keten herkennen hun eigen problemen niet. Hiermee zetten ze niet alleen de kinderen maar ook hun medewerkers in de kou.
©Krijn ten Hove
Disclaimer: Niets uit deze publicatie mag zonder toestemming van de auteur gedeeld of gepubliceerd